Het begrip Holocaust

Het woord holocaust betekent "brandoffer" en is afgeleid van het Oud-Griekse woord ὁλόκαυστον (holokauston), wat letterlijk 'geheel verbrand' betekent. Dit was in de oudheid een aanduiding voor een brandoffer aan een godheid. Het woord holocaust bestond in die betekenis ook in het Middelnederlands in de 14e eeuw, daarna is het in onbruik geraakt.ⁱ Religieus is een brandoffer een offer waarbij op een altaar (delen van) een slachtoffer worden verbrand. Meestal is dit een stuk vee, zoals een lam, een rund of een bok. De idee is dat de god aan wie wordt geofferd geniet van de vette, opstijgende offergeur. Indien een offerdier in zijn geheel wordt geofferd, spreekt men van een holocaust.ⁱⁱ

Het eerste brandoffer in de Bijbel is het offer van Noach in Genesis 8:20. In Genesis 22:2 neemt Abraham zijn enige zoon Izak naar het land Moria. In Genesis 22:13 offert Abraham een ram ten brandoffer in zijn zoons plaats. Een ander Bijbels brandoffer wordt beschreven in Leviticus 16. In de Joodse traditie is Leviticus 16:34 de basis voor Grote Verzoendag of Jom Kippoer: “En dit zal u tot een eeuwige inzetting zijn, om voor de kinderen Israëls van al hun zonden eenmaal des jaars verzoening te doen. En men deed gelijk als de HEERE Mozes geboden had.”

Op de avond van Grote Verzoendag is de Kol Nidree-dienst waarop het Kol Nidree-gebed wordt uitgesproken.ⁱⁱⁱ In het gebed wordt spijt betuigd over de verkeerde daden die mensen in het voorgaande jaar hebben gedaan, de zonden ten aanzien van de Schepper. Het Aramese Kol Nidree betekent letterlijk: alle eden. Men bezint zich over alle eden en beloftes waaraan men tekortgeschoten is, en spreekt de wens uit in het gebed dat waar dit het geval is, dit tenietgedaan mag worden. Dit betreft nooit geloften die tussen mensen gedaan zijn, zoals zaken die contractueel zijn vastgelegd, enkel zaken tussen de mens en de Schepper. Het besef en bekennen van het eigen falen staat tijdens Jom Kippoer centraal.

In Leviticus 16:5 is bepaalt dat de hogepriester op deze dag van Jom Kippoer (van de vergadering der kinderen Israël) twee geitenbokken ten zoenoffer en ram ten brandoffer kiest, en dat het lot deze dieren koos om de zonden te dragen van het volk, die vervolgens de stad uit werd geleid om daar in de woestijn geofferd te worden waarbij het brandoffer volledig in rook opgaat. Het begrip zondebok dat de Nederlandse taal kent, en 'scape goat' in het Engels, is afkomstig van dit ritueel. Holocaust is een normaal begrip en beschrijft een staande traditie in het Jodendom wat gebaseerd is op de Torah. Door het woord te gebruiken als aanduiding voor de volkeren- of rassenmoord op de Joden wordt in ieder geval de associatie van een rituele handeling door priesters gewekt. Bovendien was Auschwitz buiten de bebouwde kom (in de 'outback') opgetrokken.